China: een complex samenspel van bewondering en kritiek
Ondergetekende zal het nooit vergeten: toen de twee studentes sinologie die bij mij samenwoonden terugkeerden van hun jaartje in China, hadden ze ervaringen opgedaan die bijna diametraal tegengesteld leken. Het was opvallend: de ene had op het platteland gewoond, waar volgens haar zeer agressieve retoriek werd gehanteerd naar het westen toe (velen zouden zelfs hopen dat er zo snel mogelijk eens een oorlog zou uitbreken), terwijl de andere in de stad had verbleven en voornamelijk positieve interacties had gehad. Aan de andere kant is een ex-lief van mij net in Zuid-Korea gaan wonen na een maand lang met haar vader en broer doorheen China te hebben getrokken en kwam ze enkel vol lof over de vriendelijke en behulpzame mensen die ze daar hadden ontmoet terug.
Wie een béétje slim is, beseft natuurlijk dat het hierboven maar om drie (weliswaar langdurige) ervaringen gaat en dat om anekdotische aanwijzingen gaat. Die bewijzen maar weinig; er zijn altijd niet alleen bredere en nauwgezet uitgevoerde studies nodig, maar ook stevige statistische analyses om een stelling met enige graad van betrouwbaarheid te kunnen voorleggen. Als iedereen dat zou beseffen, zou er wellicht veel minder racisme en discriminatie zijn, maar laten we ons voorlopig proberen te beperken met de stelling dat er blijkbaar een aantal Chinezen zijn die het niet zo begrepen hebben op onze manier van leven. Misschien niet verwonderlijk, gezien het kapitalistisch communisme waarin ze zijn opgegroeid, maar is alles wel te wijten aan misinformatie en indoctrinatie, of… is er meer aan de hand?
Zelf heb ik maar al te vaak op CES in Las Vegas – ’s werelds grootste technologiebeurs (voor consumenten) – en zelfs spellenbeurs Essen Spieltagen meegemaakt dat Chinese zaakvoerders en vertegenwoordigers van bedrijven erg vriendelijk zijn, al weten ze niet altijd hoe ze met de pers moeten omgaan en is het niet altijd even gemakkelijk om misverstanden te voorkomen.
Sowieso is de Chinese perceptie van westerlingen een stuk veelzijdiger dan velen denken – er bestaat immers niet zoiets als ‘de Chinees’, al kan je natuurlijk wel érg veel verschillen merken tussen Chinezen van Hong Kong en elders op het vasteland, en vanzelfsprekend tussen Taiwanezen en Chinezen – maar dat ze beïnvloed wordt door zowel historische ervaringen als de hedendaagse interacties, staat natuurlijk buiten kijf. Nu China nog verder is opgeklommen tot mondiale macht, is er in ieder geval een groeiend gevoel van nationalisme ontstaan, terwijl ook het zelfvertrouwen is gestegen.
Hoewel recente studies aantonen dat veel Chinezen onze westerse nadruk op vrijheid en individualiteit wel weten te waarderen, staan ze tegelijkertijd erg kritisch tegenover wat zij interpreteren als een soort culturele arrogantie en een neiging om andere samenlevingen de les te lezen.
Een onderzoek van het Freeman Spogli Institute for International Studies uit 2021 toonde aan dat 75% van de Chinese respondenten een negatieve kijk had op de Verenigde Staten – benieuwd wat dat nu is, aangezien er op dat moment nog niet veel sprake was van een ban op TikTok. De Chinese handelsoorlog met de Amerikanen was echter wel al 3 jaar aan de gang, maar in mei 2024 kondigde de regering-Biden nog meer tarieven aan, terwijl huidige president Trump al heeft aangekondigd nog meer heffingen in te zullen voeren. Uit hetzelfde onderzoek bleek wel dat Europese landen positiever worden ingeschat, met Duitsland – dat door 69% van de Chinese deelnemers aan het onderzoek als positief werd beoordeeld – als koploper.
Ook erg opvallend: een peiling die in 2022 door de Global Times werd uitgevoerd, onthulde dat maar liefst 90% van de jonge Chinezen de Verenigde Staten en – bij uitbreiding – het westen als gelijkwaardig aan of… inferieur aan China beschouwt. Die weinig fraaie statistiek is mogelijk gedeeltelijk het gevolg van de verdeeldheid en sociale onrust in het westen, terwijl er in China net meer stabiliteit en vooruitgang wordt ervaren. Denk bijvoorbeeld aan de opkomst van extreemrechts in Europa en de sterke polarisering én verrechtsing in de Verenigde Staten, maar ook aan de oorlog in Oekraïne, die op 24 februari 2022 was begonnen.
Benieuwd wat de Chinese bevolking zal blijken te denken van de huidige AI-rivaliteit, nu is gebleken dat de Chinese AI DeepSeek het met oudere chips en een budget van minder dan 6 miljoen dollar ongeveer even goed doet als de recentere chiparchitectuur van OpenAI, waar meer dan 100 miljard dollar in werd gezonken, met een inzinking op de aandelenmarkt tot gevolg.
Noord-Korea: een geïsoleerd perspectief
In de filmindustrie weten we het al langer en ook heel wat westerse gebruikers van het hierboven vermelde DeepSeek zijn zich er nu van bewust: er wordt heel wat content gecensureerd in China en dan hebben we het niet over het bannen van misinformatie, haat en leugens – zoals onder andere Twitter en Facebook dat heel even zeer terecht deden in het pre-Musk tijdperk – maar ook over het verwijderen van, bijvoorbeeld, heel wat horror en onderwerpen als het bovennatuurlijke, homoseksualiteit, referenties naar de studentenprotesten van 1989, tijdreizen (écht waar), enzovoort. In Noord-Korea gaat de censuur echter nog véél verder, want daar wordt de perceptie van het westen voor het overgrote deel gevormd door staatspropaganda.
Het officiële discours van Noord-Korea schildert westerlingen af als decadent en vijandig. De staatsmedia benadrukken om de haverklap hoe moreel corrupt we wel zijn en hoeveel chaos er hier heerst. Helemaal verkeerd is dat natuurlijk ook niet en al zeker niet als je contrasteert met de (verplichte) eenheid en (geforceerde) stabiliteit die er bij de Noord-Koreanen heerst, maar of de dictatuur van totalitaire heerser Kim Jong Un zoveel moreler is dan de democratieën waar wij voor kiezen, is nog maar de vraag – ook al is het onmiddellijk duidelijk hoe ons systeem evengoed tot misbruik kan leiden, getuige een Amerikaanse regering die gedeeltelijk (maar niet helemaal) machteloos staat tegenover de pogingen van haar president om zichzelf impliciet op te werpen als een soort keizer die geen enkele verantwoording (meer) moet afleggen.
Met een Duitse partij die steeds openlijker nazistische concepten omarmt en extreemrechtse politieke partijen die hun invloed dankzij voldoende financiering en een uitgekiend misbruik van sociale media aanzienlijk weten te vergroten, is de zwakheid van een democratie waarin ook wie niet helemaal op de hoogte is van de feiten mag stemmen voldoende gedemonstreerd, maar voorlopig leren we nog nergens op school liedjes zingen waarin we de onfeilbaarheid van onze leider belijden, en hoeven we (waarschijnlijk) nog niet om ons leven vrezen als we onze meningsverschillen met anderen openlijk belichten.
Een van de redenen waarom zo weinig Noord-Koreanen zich verzetten tegen de alleenheerschappij van Kim Jong Un, is trouwens dat ze worden opgevoed met het idee dat niet hun leider, maar wel het westen – en met name de Verenigde Staten als baarlijke duivel – verantwoordelijk is voor de verdeeldheid van het Koreaanse schiereiland. Zij krijgen te pas en te onpas te horen dat het westen een onophoudelijke bedreiging vormt voor hun eigen soevereiniteit.
Helaas is een érg grondige analyse moeilijk om te geven, al bevestigt de reden daarvoor wat we wél weten: de gesloten aard van het regime. Overlopers en onderzoekers weten ons wel te vertellen dat Noord-Koreanen erg weinig kennis hebben van het buitenland, dat ze percipiëren als niet alleen corrupt, maar ook ronduit vijandig – zoals ook een Noord-Koreaanse overloper in een artikel op NK News van 2023 wist te vertellen. Of het op korte termijn nog goedkomt? Wij denken van niet, en zeker niet als we Noord-Korea steeds meer ideologisch en politiek buskruit blijven geven.
Rusland: een mengeling van rivaliteit en erkenning
Toen ik met een Russische jonge vrouw aan het daten was, vertelde ze me dat Poetin de leider was die haar volk nodig had. ‘Wij Russen zijn vaak te impulsief en onze mannen kunnen zich niet voldoende gedragen; we hebben dus een sterke leider nodig,’ ging haar betoog. Zelfs nu de oorlog met Oekraïne haar derde jaar ingaat, zullen velen nog achter hun leider en diens beslissingen staan – het gevolg van misinformatie en een perceptie van het westen die is doordrenkt van een complexe geschiedenis, vol samenwerking én conflict. Het hernieuwde gevoel van rivaliteit en zelfs bedreiging, zorgt ervoor dat vele (maar lang niet alle) Russen de rangen sluiten tegen het westen, ondanks het feit dat het aantal Russische militairen die sinds de aanvang van de strijd in een lijkzak (of niet) is teruggekeerd, inmiddels meer dan 813.000 bedraagt.
In 2023 toonde een onderzoek van de Chicago Council on Global Affairs aan dat 60% van de Russen reden ziet om westerse NAVO-landen te vrezen, waarvan nog eens 71% van mening is dat NAVO-lidmaatschap voor Oekraïne een bedreiging voor Rusland vormt. Desondanks blijven veel Russen massaal westerse media en producten consumeren, wat ten minste wijst op een zekere erkenning van onze westerse culturele prestaties en technologie. Een rapport van het Europees Centrum voor Buitenlandse Betrekkingen uit 2022 benadrukt dat Russen een pragmatische kijk hebben op het westen en de voordelen erkennen van samenwerking op gebieden zoals handel en technologie – ondanks de officiële retoriek. Er is dus wel degelijk hoop.
Conclusie
De percepties die Chinese, Noord-Koreaanse en Russische burgers van ons westerlingen hebben zijn sterk gevormd door een combinatie van historische ervaringen, culturele waarden en hedendaagse geopolitieke dynamiek. Ook propaganda, misinformatie en misinterpretatie spelen een enorme rol. Toch lijkt de kritiek op onze attitudes en beleid – die vaak neerkomt op een veroordelen van onze onenigheden, veelheid van meningen, pluralisme en maatschappelijke chaos – gemengd te zijn met een bepaalde graad van bewondering voor onze prestaties. De verschillende percepties niet alleen begrijpen, maar ook integreren in onze communicatie – zonder daarbij onszelf en anderen te verloochenen of in de steek te laten vanwege een ongepaste interculturele blindheid waardoor we mensonterende acties en (sub)culturele discriminatie of zelfs genocide oogluikend toelaten – zal ongetwijfeld essentieel zijn voor het bevorderen van wederzijds begrip en het navigeren door de extreem complexe internationale betrekkingen van vandaag.
